در این مقاله که توسط تیم محتوا نویسی فرزانه آذربیک وکیل پایه یک دادگستری نوشته شده است قصد داریم که شما را گودبرداری غیر اصولی و عواقب آن آشنا کنیم. همچنین با مطالعه این مقاله نحوه شکایت زیاندیده از سازنده به سبب گودبرداری غیر اصولی را خواهید دانست.
ساخت و ساز از مسائلی است که طبیعتا می‌تواند به شیوه های مختلف سبب مزاحمت و آزردگی ساکنین یک محل باشد و بعضا شاهد بروز اختلافات جدی شود. در همین پروسه ساخت و ساز یکی از مراحلی که اگر به شکل نادرست اجرا شود می‌تواند بسیار خطر آفرین باشد گود برداری است.
گودبرداری غیر اصولی یکی از مواردی است که عدم رعایت اصول و ایمنی در آن منجر به خطرات و آسیب های بسیاری می‌شود.
این خسارات هم ممکن است به شکل مالی باشد و هم جانی، به گونه ای که گودبرداری اگر به شکل نا ایمن اجرا شود نه تنها ممکن است منجر به آسیب های جزئی شود، بلکه در خیلی از موارد باعث تخریب کامل یک یا چند تا از ساختمان های اطراف شده است.
البته باید توجه داشت که این خسارات وارده منحصر به محیط اطراف نخواهد شد و ممکن است منجر به آسیب های جانی نیز شود.
نتیجه می‌گیریم با توجه به افزایش ساخت و ساز ها به منظور بازسازی و نوسازی بافت های فرسوده، این مشکل گریبان بسیاری از مردم را گرفته است.
گودبرداری ایمن از چه اصولی پیروی می‌کند؟
بد نیست قبل از مطالعه مابقی مقاله بدانید منظور از گودبرداری ایمن چیست و از چه اصولی پیروی می‌کند. اصلا گودبرداری به چه معناست؟
به هرگونه عملیاتی که در آن به منظور برداشتن سطح طبیعی زمین خاکبرداری و حفاری انجام می‌شود، گودبرداری می‌گویند. گودبرداری به طور کل به دو نوع حفاظت شده (مهاربندی شده) یا حفاظت نشده (مهاربندی نشده) تقسیم می‌شوند.
عملیات گودبرداری اصولی بدون نیاز به مهار بندی
به زبان ساده گودبرداری حفاظت نشده در حالتی که عمق گود بسیار کم باشد و از آن مهم تر جنس خاک از نوع چسبنده باشد، اجرا می‌شود. دیواره های این نوع از گود به صورت قائم بوده و عمق آن تا زیر فوندانسیون پلاک مجاور است.
البته که تشخیص این مورد به همین راحتی نیست و می‌بایست افراد متخصص حتما بررسی های لازم را انجام دهند. سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده نتیجه می‌گیرند که اجرای عملیات گودبرداری نیاز به مهاربندی ندارد.
برخی از مواردی که برای تشخیص این مهم، می‌بایست بررسی شوند عبارتند از:
- بررسی دیوار های مشترک مرزی
- نوع مصالح به کار رفته در سازه های اطراف
- وجود یا عدم وجود ترک
- قدیمی یا نو بودن سازه های اطراف
- سقف ها یا تیر های مشترک
- چگونگی اتصال دیوار ها و نحوه اتصال دیوار های مرزی
- تأسیسات در دیوار های مرزی
و…
گودبرداری حفاظت شده به منظور حفظ ایمنی
گودبرداری حفاظت شده هم همانطور که از اسمش پیداست، به شروع کندن زمین با رعایت یکسری از اصول و موارد ایمنی اطلاق می‌شود. عوامل مختلفی وجود دارد که نشان دهنده خطرناک بودن گود است.
در این حالت برعکس گودبرداری حفاظت نشده، پایداری شیب ها یا جداره های عمودی گودبرداری، توسط شرایط مکانیکی خود خاک تأمین نمی‌شود و نیاز است که مواردی را در حفظ ارزش های ایمنی رعایت کرد.
مثل قبل بازهم تشخیص این مورد نیاز به تخصص بالا و بررسی های زیادی دارد. چند تا از عللی که سبب می‌شود در اجرای عملیات گودبرداری اصولی نیاز به مهاربندی و حفاظت وجود داشته باشند عبارتند از:
- ضعیف بودن یا چسبنده نبودن خاک محل
- زیاد بودن عمق گود
- طولانی شدن مدت باز ماندن گود (در اجرای ساخت و ساز های بزرگ)
- بالا بودن سطح آب های زیرزمینی در آن محل
و …
اگر در نهایت پس از بررسی و مطالعه شرایط، نظر بر اجرای عملیات به صورت حفاظت شده باشد، یکی از اقداماتی که می‌بایست انجام داد، مهار بندی دیوار های گود توسط سازه نگهبان است. هدف از آن حفظ امنیت افراد و ساختمان های اطراف است.
مواردی که در گودبرداری اصولی باید رعایت کرد
حال وقت آن است مواردی که باعث می‌شود از شکایت های ناشی از خسارات و آسیب های وارد شده از طریق گودبرداری غیر اصولی دور شویم، را معرفی کنیم.
قبل از شروع عملیات گودبرداری کارفرما موظف است تا املاک مجاور را بررسی کند و مشخصات آنهارا با اخذ از شهرداری محل در اختیار طراح پروژه بگذارد. حال وقت آن است که طراح با در دست داشتن اطلاعات و یک ارزیابی اولیه لیستی از خطرات گودبرداری را تهیه کند.
در گام بعدی سازنده موظف است بر اساس نقشه های طراح و ضوابط موجود در آن اقدام به گودبرداری کند. در ادامه متن بخشی را به حدود و مسئولیت قانونی افراد مسئول در پروژه گودبردازی اختصاص داده ایم.
یکی دیگر از موارد بسیار مهم که رعایت آن باعث ایمن نگه داشتن عملیات گودبرداری می‌شود، پایش چشمی دوره‌ای است. کارشناس مسئول پایش در چند دوره زمانی نواحی اطراف محل پروژه، اعم از خیابان های اطراف، ساختمان های مجاور، حیاط املاک مجاور و … را بررسی می‌کند و گزارشی همراه با عکس های دوره‌ای تهیه می‌کند.
دیگر مورد، پایش یا بررسی رفتار سازه با استفاده از ابزار های دقیق است. در این روش ابزار های دقیقی در نقاط مناسبی از دیواره های محل گودبرداری نصب می‌شود. هدف از نصب این ابزار ها این است که در صورت تغییر شکل ایجاد شده، آن را شناسایی و مقادیر آن را محاسبه کند.
این ابزار اعم از کرنش سنج و انحراف سنج هستند و همانطور که قبل تر هم اشاره کردیم، توضیح دقیق تر آنها مارا وارد بحث تخصصی مهندسی می‌کند.
همچنین در اجرای هر عملیات گودبرداری، قبل از شروع می‌بایست چاه های فاضلاب را شناسایی و با مواد مناسب پر کرد. حتی باید عمق چاه را دقیق بررسی کرد، چرا که اگر عمق چاه بیشتر از عمق گودبرداری باشد باید تا 50 سانتی متر بالاتر از کف گودبرداری درون چاه را با بتن کم مایه پر کرد.
در ادامه گودبرداری غیر اصولی را بررسی و تعریف می‌کنیم.
گودبرداری غیر اصولی چیست؟
درصورتی که بخش قبلی را مطالعه کرده باشید، متوجه شدید باید در اجرای عملیات گودبرداری موارد و اصولی را رعایت کرد. عدم رعایت این موارد ایمنی ممکن است منجر به آسیب ها و خسارات جدی شوند.
اگر در اجرای عملیات گوبرداری، هر یک از مواردی که در بخش قبلی ذکر شد را رعایت نکنید، یعنی گودبرداری شما اصولی و ایمن نبوده است.
بنابراین نتیجه می‌گیریم در صورت ایجاد هرگونه خسارت به ساختمان های اطراف و افراد، عوامل دخیل در این قضیه تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. زیرا که قانون حق مطالبه خسارت را در این مورد برای افراد زیان دیده ای که قربانی گوبرداری غیر اصولی بودند، فراهم کرده است.
چند مورد از خطرات گود برداری غیر اصولی
همانطور که بار ها و بار ها تکرار کردیم، انجام عملیات گودبرداری به صورت غیر اصولی و نا ایمن احتمال وقوع اتفاقات و حوادث ناگوار را به شدت بالا می‌برد.
از خطرات گودبرداری غیر اصولی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سقوط کارگران یا عابرین از ارتفاع
- مسمومیت افراد (اغلب به دلیل تنفس بخار ها و گازهای سمی است.)
- کمبود اکسیژن که ممکن است منجر به خفگی شود
- سقوط آوار و ریزش دیوار ها
- برخورد به تأسیسات زیرزمینی (آب، برق، گاز و ..) و ایجاد خسارات بعضا مرگبار
- در خطر بودن وسایل و اموال داخل و خارج از گود
و …
بیشتر بخوانید: انواع دعاوی ملکی و نحوه طرح آن
افراد مسئول در گودبرداری و حدود مسئولیت آنها
مطابق دستورالعمل اجرایی گودبرداری های ساختمانی، در اجرای اصولی گودبرداری افراد زیادی حضور دارند. در صورت وقوع هر مشکلی در مراحل مختلف و متعدد گودبرداری، هرکدام از این افراد بسته به نوع مسئولیتی که دارند، می‌بایست پاسخگو باشند. این افراد به طور کل شامل:
- مالک ساختمان
- مهندس طراح
- مهندس مجری
- مهندس ناظر
می‌باشند.
درصورت ترک فعل و یا عدم انجام وظیفه هریک از این اشخاص، ممکن است حوادث جبران ناپذیری رخ دهد. حال وقت آن است وظایف و مسئولیت هر یک از آنها را در گودبرداری بدانیم.
وظایف مالک ساختمان در گودبرداری
در گام نخست مالک می‌بایست اقدام به دریافت مجوز های لازم برای شروع ساخت و ساز را از شهرداری اخذ کند. در گام بعد او باید مطابق بند های 1، 2 و 4 مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، ساخت و ساز را تنها به مهندسانی که پروانه اشتغال دارند واگذار نماید.
درصورتی که مالک ساخت و ساز را به شخصی که پروانه اشتغال ندارد واگذار کند و در انجام هر یک از مراحل مشکلی به وجود آید، مالک نیز مسئول خواهد بود.
مالک در گام سوم باید طبق ماده 4 دستورالعمل اجرایی گودبرداری، ضمن دریافت مشخصات فنی املاک مجاور، آن را در اختیار مجری قرار دهد. درصورتی که اطلاعات به‌دست آمده مبنی بر سرایت خطر گودبرداری به املاک مجاور شده، می‌بایست امکانات و تجهیزات لازم را برای ایمن سازی به مجری ارائه دهد.
همچنین درصورتی که گودبرداری بسیار عمیق و یا خطر ساز باشد، مالک باید با یکی از شرکت های خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک به منظور تهیه گزارش و نقشه های موضوعی قرارداد ببند.
این آزمایشگاه های ژئوتکنیک یا آزمایشگاه های مکانیک خاک با انجام برخی تست ها و تحقیقات روی خاک محل گودبرداری، گزارشی را تهیه و در اختیار افراد دخیل در عملیات ساخت و ساز می‌گذارند.
در این گزارش خطرات احتمالی و شرایط کلی خاک و پی ذکر شده که رعایت آنها باعث تأمین هرچه بیشتر ایمنی عملیات گودبرداری می‌شود.
وظایف مهندس طراح در گوبرداری
قبل از شروع هر ساخت و سازی، طراح باید از محل ملک بازدید کند. این بازدید به منظور اطلاع از وضعیت و موقعیت محوطه پروژه ساخت و ساز می‌باشد.
از مهم‌ترین وظایف او می‌توان به گزارش وضعیت ساختمان های اطراف به مجری طرح اشاره کرد.
وظایف مجری گود برداری
مجری یا به اصطلاح سازنده، حتما باید دارای پروانه کار باشد. او می‌بایست با به کار گرفتن افراد دارای صلاحیت و ایمن سازی محیط کار، پروژه را اجرا نماید.
همچنین ایمن نگه داشتن کلیه افرادی که در نزدیکی پروژه هستند و یا تردد می‌کنند، بر عهده مجری می‌باشد. این موضوع را از بند های 1، 2 و 12 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان برداشت می‌کنیم. طبق این ماده ها، تجهیزات و مصالح ساختمانی می‌بایست در محلی قرارداده شوند که برای عابران پیاده، خودرو ها، تأسیسات عمومی، دیگر ساختمان ها و … به وجود نیاورند.
وظایف مهندس ناظر
وظیفه اصلی مهندس ناظر همانطور که از اسمش پیداست، نظارت بر اجرای درست و اصولی عملیات ساخت و ساز است. همچنین نظارت بر عملیات گودبرداری به طور متناوب از دیگر وظایف او می‌باشد. به طوری که حداکثر از هر 3 متر گودبرداری ضمن تهیه گزارش، آن را به شهرداری ارائه دهد.
درصورت مشاهده تخلف از هر یک از عوامل اجرایی گودبرداری، مهندس ناظر موظف به صدور اخطار کتبی به مجری و گزارش تخلف به شهرداری و نظام مهندسی می‌باشد.
چه نهادهایی در گودبرداری دارای مسئولیت هستند؟
علاوه بر اشخاصی که قبل تر ذکر کردیم، ارگان هایی نیز وجود دارند که در عملیات گودبرداری دارای مسئولیت هایی هستند. این نهادها شامل:
- شهرداری ها
- سازمان نظام مهندسی
- ادارات راه و شهرسازی
می باشند. پیشنهاد می‌شود برای درک این مسئولیت ها و نحوه شکایت درصورت ورود خسارت، ادامه مطلب را مطالعه نمایید.
حدود مسئولیت قانونی شهرداری ها درباره ساخت و ساز ها
شهرداری ها نیز ممکن است در برخی موارد موجب تخلفاتی باشند که در اینصورت می‌بایست پاسخگوی آثار کیفری و مدنی اقدامات خود باشند. به طور کلی شهرداری با صدور پروانه‌های خلاف مقررات شهرسازی می‌تواند فراهم کننده وقوع برخی جرایم باشد.
این موضوع به طور کامل در قانون مقرر شده است. در قانون مسئولیت مدنی گفته شده که اگر کارمندان دولت و شهرداری ها، همچنین مؤسسات وابسته به آنها که در اثر انجام وظیفه عمدا یا در نتیجه بی احتیاطی و غفلت، خساراتی را به اشخاص وارد نمایند، می‌بایست شخصا از عهده جبران خسارات وارده بر آیند.
مأموران شهرداری وظیفه نظارت بر ساختمان ها را دارند. آنها می‌بایست به موقع از موارد تخلف در پروانه جلوگیری کنند. در غیراینصورت و یا در صورت ارتکاب تقصیر در صدور گواهی انطباق ساختمان با پروانه ساخت، طبق مقررات قانونی به تخلف آنها رسیدگی می‌شود.
علاوه بر همه اینها، به موجب تبصره 2 ماده هفت مصوبه شورای عالی اداری مورخ 13/8/1371 شهرداری وظیفه دیگر نیز دارد. شهرداری موظف است بر حسن جریان امور نظارت کند و همچنین در چارچوب مقررات مسئول رسیدگی به کنترل‌های لازم می‌باشد.
ممکن است در حالتی این عمل ارتکابی مهندسان ناظر و مأموران شهرداری جنبه کیفری (جزایی) داشته باشد. یعنی برای مثال موجب خسارت جانی باشد، مطابق ماده 616 قانون مجازات اسلامی آنها قابل تعقیب خواهند بود.
نحوه شکایت از شهرداری
اول از همه لازم است به رأی وحدت رویه 747 دیوان عالی کشور مورخ 25/12/94 اشاره کرد. در این رأی به این مهم اشاره شده که یکی از شرایط برقراری مسئولیت مدنی، وجود تقصیر می‌باشد. به همین علت در چنین مواردی باید در ابتدا باید وجود تقصیر، تخلف و ورود خسارت احراز گردد. پس از رسیدگی درصورت محرز گردیدن وجود تقصیر، دادگاه میزان خسارت را بر اساس نظریه کارشناس تشخیص می‌دهد.
پس نتیجه این است که مطالبه خسارت از طریق دادگاه عمومی، بعضا مستلزم احراز تخلف توسط دیوان عدالت اداری می‌باشد. باید برای دیوان عدالت اداری محرز گردد تصمیمات و اقدامات نهادهای دولتی و عمومی موجب تضییع حقوق افراد یا سبب ورود خسارت به آنها گشته است.
پیگیری و شکایت علیه مهندس ناظر در شورای انتظامی نظام مهندسی
لازم است بدانید مرجع رسیدگی به این تخلفات، شورای انتظامی نظام مهندسی استان است. بر‌اساس ماده 85 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوبه 1374، این نهاد مسئولیت رسیدگی به شکایات و دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی را دارد.
این شکایات و دعاوی می‌تواند درباره تخلفات حرفه‌ای، انظباطی و انتظامی مهندسان، دارندگان پروانه اشتغال و کاردان های فنی عضو نظام مهندسی باشد.
بنابراین افرادی که زیان دیده گود برداری غیر اصولی هستند، می‌توانند با در دست داشتن مستندات لازم نسبت به مهندس ناظر ملک مجاور که سبب تخریب شده است شکایت کنند.
در همین راستا شورای مذکور موظف به بررسی می‌گردد. درصورت احراز غفلت، اهمال، اشتباه و یا تقصیر مهندس ناظر، رأی مقتضی صادر خواهد شد. این موارد با بررسی عملکرد مهندس با هرکدام از بند های مشروح در ماده 91 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمال می‌باشد.
باید به این نکته توجه کرد که شورای انتظامی فقط در راستای تخلف مهندس ناظر موضوع را بررسی می‌کند. این بدین معناست که مجازات تعیین شده صرفا از باب تخلف انتظامی بوده که شامل درج در پرونده، اخطار، تقلیل ویا حتی تنزل پروانه می‌شود.
قوانین وضع شده درباره گودبرداری غیر اصولی
درصورتی که به دلیل اجرای غیر اصولی گودبرداری، دچار زیان و خسارت شده‌اید، می‌توانید دادخواست مطالبه خسارت را ضمن تنظیم به دادگاه ارائه دهید. در راستای رسیدگی، ابتدا تحقیقات مقدماتی روی پرونده انجام می‌شود. اگر قرار مجرمیت و کیفرخواست صادر شود، جهت صدور حکم پرونده به محاکم کیفری ارسال خواهد شد.
طبق ماده یک قانون مسئولیت مدنی مصوبه 1339 :
به موجب قانون، یکسری حق و حقوق برای افراد اعم از جان، سلامتی، مال و … ایجاد شده است. ممکن است فردی بدون مجوز قانونی به طور عمد یا درنتیجه بی مبالاتی و بی احتیاطی به آن آسیب برساند. دراینصورت اگر شخصی به حقوق دیگری لطمه وارد کند و موجب ضرر مادی یا معنوی به او شود، مسئولیت جبران خسارت ناشی از آن خواهد بود.
در ضمن از طرفی دیگر، طبق قاعده تسبیب و ماده 331 قانون مدنی، هرکس موجب تلف مالی شود باید مثل یا قیمت آن را بدهد.
همچنین قانون حالتی را در نظر گرفته که شخص زیان دیده لزوما ملک های همجوار نیستند و خسارت به شخص سومی وارد شده است. برای مثال ترک فعل مانند عدم نصب حفاظ در اطراف پروژه های ساختمانی می‌باشد. همچنین ساخت و ساز زائد بر روی جواز شهرداری درصورتی که ایجاد حادثه یا خسارت شود مقصر یا مقصرین مسئول جبران آن هستند.
تعیین این میزان خسارت وارده و همچنین اندازه مسئولیت و تقصیر هر یک از افراد دخیل به عهده کارشناس می‌باشد.
لازم است بدانید در صورتی که این بی احتیاطی و یا عدم رعایت نظام های دولتی منجر به قتل شود، چه تصمیمی اتخاذ خواهد شد. در چنین حالتی مطابق ماده 616 قانون مجازات اسلامی مصوبه 1375 ضمانت اجرای کیفری درنظر گرفته می‌شود. البته باید توجه داشت دریافت دیه منوط به مطالبه اولیای دم خواهد بود.
در آخر نتیجه می‌گیریم اگر ملک شخصی بر اثر گودبرداری غیر اصولی ملک مجاور تخریب شود یا آسیب ببیند، می‌تواند پیگیری حقوقی کند. در ضمن او می‌تواند خواهان مطالبه خسارت باشد. بدین صورت که دادگاه پس از تعیین کارشناس با احراز رابطه علیت و تعیین میزان خسارت، حکم به نفع او صادر خواهد کرد.
مسئولیت حوادث ناشی از گود برداری های غیر اصولی با کیست؟
درصورت ایراد جرح، بروز حوادث منجر به فوت و خسارات مالی، مالک و پیمانکار متخلف به طور قطع دارای مسئولیت کیفری و مدنی هستند. موضوع فوق الذکر بنا توجه به ماده 333 قانون مدنی مورد پذیرش قرار گرفته است.
این نوع مسئولیت به این علت محقق می‌شود که مالک به جهت حفظ اموال خود وظیفه خود را انجام نداده و ترک فعل کرده است.
نکته بسیار مهم:
تصور کنید حوادث غیر قابل پیش بینی (در علم حقوق قوه قاهره) موجب آسیب باشد. برای مثال در اثر صاعقه و بروز آتش در مکان کارگاه ساختمانی،، برخی کارگران دچار آسیب دیدگی یا بعضا مرگ شوند.
یا در حالتی دیگر پیمانکار از ابزار غیر اصولی و غیر متناسب با پروژه (مانند جرثقیل) استفاده کرده باشد. همچنین شخصی به علت عدم رعایت اصول ایمنی و استفاده از وسایل مربوط به آن در حین کار زیان دیده باشد بنابراین طبیعی است رخ دادن این حالات موجب رفع و سلب مسئولیت مالک بنا از خسارت وارده باشد.